Çanakkale Savaşını daha birçok farklı vecize ile tanımlayabilirim. Lakin, ben bunu savaş ve devletin o zamanki durumu hakkında daha detaylı bilgiler alabileceğin kitaplara bırakmak istiyorum. Bunun için Çanakkale Savaşı’nı en iyi şekilde anlatacak kitaplara göz atmanı öneririm.
Aşağıda yer alan kitaplar herhangi bir önem sırasına sahip değildirler. Elimden geldiğince unutulmaması gereken bu büyük savaşı anlatan kitapları bir araya getirmeye çalıştım. Çanakkale Savaşı ile ilgili merak ettiğin tüm bilgileri aşağıdaki kitaplar sana sunacaktır.
1. Diriliş: Çanakkale 1915
2013 yılında rahatsızlığı sebebiyle kaldırıldığı hastanede hayata veda eden usta yazarımız Turgut Özakman, Çanakkale Savaşından söz edilirken akıllara ilk gelen yazardır. Diriliş – Çanakkale 1915 ismini taşıyan tarihi romanıyla savaşı en etkileyici biçimde anlatmayı başarmış ve okuyucunun zihninde istenilen bilinci ve etkiyi bırakmayı başarmıştır.
Üstüne basa basa belirtmeliyim ki Turgut Özakman bir tarihçi değildir. Bu eserini bir tarihçinin kaleminden çıkmış, araştırma ve inceleme eseri olarak görmemek gerekir. Bu kitap, tarihi roman kapsamında ele alınması gereken, okuyucusunu etkileyen ve onu Çanakkale Savaşı hakkında daha fazla bilgi edinmeye yönlendiren bir eserdir.
2. Arıburnu: Çıkarma
Avutralya ve Yeni Zelanda birliklerinden oluşan büyük Anzak Kolordusu sabaha karşı Arıburnu bölgesine çıkarma yapmışlardır. Hedef ise oldukça açıktır. Bölgenin üst kısımlarında yer alan tepeleri ele geçirmektir. Bunu başardıkları zaman kendi askerlerinin güvenliğini sağlamış olacaklardır.
Fakat evdeki hesap çarşıya uymayacaktır. Türklerin gösterdiği inanılmaz direniş karşısında Anzak ordusu elinden gelenin fazlasını yapacaktır. Sonucunda her iki tarafın kendine özgü kahramanlıkları ön plana çıkacak, bu kahramanlıklar savaşın seyrini değiştirecektir.
3. Çanakkale Destanı
Boşa ağaç yaşken eğilir dememişler. Bu kitap çocuklara (9-12 yaş) Çanakkale Savaşı’nın ne olduğunu anlatmak için en ideal eserlerden birisidir. Özel olarak çocuklar düşünülerek hazırlanmış öyküleri içerir. Bu açıdan mutlaka kütüphanende bulunması gereken bir eserdir.
Bu kitap diğer birçok kitabın aksine savaşın insani yönüne biraz daha ağırlık vermiştir. Birçok farklı kaynaktan alınan notlar neticesinde oluşturulmuş bu eser bir destanı anlatabilmek için en yalın haliyle okuyucusunu beklemektedir.
4. Çanakkale Mahşeri
Mehmed Niyazi Özdemir imzasını taşıyan Çanakkale Mahşeri isimli tarihi roman 1998 yılında Türkiye Yazarlar Birliği ödülüne layık görülmüştür. Bu romanı, Çanakkale Savaşını tam bir destan edasıyla anlatmayı başaran en iyi kitap olarak nitelendirebilirim. Mehmed Niyazi Özdemir’in aynı zamanda bir tarihçi bu kitabın yazılmasında önemli bir etkendir.
Yazarın kendi ifadesinden yola çıkacak olursam, kitapta kurgusal detaylara çok az yer verilmiş ve gerçeklikten ödün verilmemiştir. Okuduğunuz zaman duygulanacağınız, sizi derinden etkileyecek ve millet olma olgusu anlamında fazlasıyla bilinçlendirecek bu kitabı okuyarak Çanakkale Savaşı hakkında bilinmeyen birçok farklı gerçeği öğrenebilirsiniz.
5. Operasyon 1915 Çanakkale
Operasyon 1915 Çanakkale, görece yeni bir kitaptır. Bir inceleme ve araştırma kitabı olarak hakkını vermektedir. Yazarı Ozan Bodur, Çanakkale Savaşına farklı bir açıdan yaklaşarak, savaşın öncesinde yaşanan gelişmeler konusunda bilgi verme yoluna gitmiştir.
Kitapta istihbarattan spor oyunlarına, Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye içindeki casusluk faaliyetlerinden bilim adamlarına kadar birbiriyle bağımsız gibi gözüken birçok konuya değinilmiştir. Çanakkale etrafında yer alan coğrafi bölgelerdeki o dönem gerçekleştirilen faaliyetler hakkında bilgiler yer aldığı unutulmamalıdır.
6. Türkiye’de Beş Sene
Bilmeyenler için belirtmem gerekiyor; Otto Liman von Sanders, Çanakkale Savaşı sırasında cephede yer alan 5. Ordunun ilk komutanıdır. Türkiye’de Beş Sene, İngilizler tarafından esir alındığı sırada yazdığı hatıratıdır ve ilk yayımı kendi dilinde 1920 yılında gerçekleştirilmiştir.
Bazen tarihi öğrenmek için hatıratlara göz atmak iyidir. Her ne kadar yanlı ve objektiflikten uzak gözükseler bile önemli kişilerin hatıratlarını okumayı düşünmenizi tavsiye ederim. Özellikle o dönem bize müttefik olan Almanya’nın bir subayının Türk ordusuna bakışını bu hatırattan detaylı bir biçimde öğrenebilirsin.
7. Devler Ülkesinde Devler Savaşı
Aubrey Herbert, İngiliz ordusunda görev yapan bir İngiliz istihbarat subayıdır. Henry Morgenthau ise o dönem İstanbul’da ABD Büyükelçisi olarak görev almıştır. Devler Ülkesinde Devler Savaşı bu iki ismin hatıratlarının bir araya getirilmesiyle oluşturulmuş bir kitaptır.
İngilizlerin gözünden Çanakkale Savaşı ne manaya geliyor bunu öğrenmek için özellikle Aubrey Herbert’in hatıralarını okumanı öneririm. Kendisinin asil bir aileden gelen bir diplomat olduğu akıllardan çıkmamalıdır. Verdiği bilgiler oldukça aydınlatıcıdır.
8. Allahaısmarladık
İbrahim Naci, Çanakkale Savaşı’nda şehit olan bir Türk askeridir. İstanbul’dan Çanakkale’ye kadar uzanan yolculuğunu günlüğüne kaydetmiş ve bir seyir defteri oluşturmuştur. Şehit olduktan sonra bulunan günlüğü yıllar sonra yayınlanmıştır.
Savaşta bir askerin neler yaptığını öğrenmek, ne gibi duygular içerisinde olduğunu anlamak için bu hatıratı veya seyir defterini mutlaka okumalısın. Bu bir askerin seyir defteridir. Yazılanlar onun dilinden kalemine dökülmüş ve vefatının ardından bizlere ulaşmıştır.
9. Çanakkale Denizaltı Savaşı
Bazı isimleri çok sık duymazsınız. Otto Hersing bu isimlerden birisidir. Nusret Mayın Gemisi’ni duymuşsundur ama onun ismini duymamış olabilirsin. Otto Hersing bir Alman subayıdır. Savaş sırasında HMS Triumph ve HMS Majestic gemilerini batıran U-21 denizaltısının kaptanıdır.
Çanakkale Denizaltı Savaşı, Otto Hersing’in yazdığı bir hatırattır. Bu Alman subayını belki diğer Alman subaylarından ayıran en büyük özellik Türklere yardım etmek için oldukça hevesli olmasıdır. Onun hatıratını okuyarak başarılı olmuş bir subayın savaşa dair düşüncelerini öğrenebilirsin.
10. 1915 Baharında Çanakkale
Behçet Sabit Erduran, Çanakkale Savaşı sırasında doktor olarak görev alan bir isimdir. Savaşın yarattığı yıkımı anlamak için onun hatıratını okumanı öneririm. Savaşın büyük bir yıkım olduğunu anlamak için bir hatırata başvurmak en çok ihtiyaç duyabileceğin bir şey olabilir.
Behçet Sabit Erduran, Çanakkale Savaşı sırasında yerine getirdiği vazifesinin yanında aynı zamanda etrafı gözlemlemeyi ihmal etmemiştir. Daha sonra bunları kayıt altına almıştır. Sonuç olarak bir milletin yazdığı destanı bugüne aktarmayı başarabilecek bu hatırat meydana gelmiştir.
11. Gelibolu Günlükleri
Gelibolu Günlükleri derleme bir eserdir. Eser, Anzak birliklerinde yer alan askerlerin mektuplarından ve günlüklerinden oluşmaktadır. Her birisi farklı bir yaklaşımla duygularını aktarmıştır. Çoğu savaşın gereksizliğinden söz etmekte ve Türk askerleriyle kurdukları iletişimlerden bahsetmektedir.
Savaşın ortasında Anzak ve Türk askerlerinin erzak değiş tokuşu yaptığına inanır mısın? İnanmıyorsan bu eseri okumanı öneririm. Savaşı bu yüzden gereksiz buluyorlar ve bana göre onlar bu savaşla en ilgisiz birlikler konumundalar. Okyanus ötesinden kalkıp İngilizlerin emrinde savaşa katılmalarını daha başka nasıl anlatabilirim ki?
12. Çanakkale Savaşı Günlüğü
Erich R. Prigge, Otto Liman von Sanders’ın emir subayıdır. Savaş sırasında gözlemlediği her şeyi kayıt altına almıştır. Bunlar memleketi Almanya’ya döndüğünde yayınlanmıştır. Enver Paşa’ya bir nüshası gönderilmiş ve Türkçeye çevrilmiştir ama stratejik bilgiler içerdiği için yasaklanmıştır.
Yukarıdaki bilgiler kitabın tanıtım yazısından alınmıştır. Çanakkale Savaşı Günlüğü kitabını daha farklı anlatabileceğimi düşünmüyorum. En azın Otto Limon von Sanders’ın hatıratı kadar önemli bir hatırattır. Çanakkale Savaşını anlamak isteyen herkes tarafından mutlaka okunmalıdır.
13. Atatürk ve Çanakkale’nin Komutanları
Bu kitap savaş sahasına biraz farklı bir gözle bakmanı sağlayacak. Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün o dönem üst düzey komutanlarla yaşadığı sıkıntılar, anlaşmazlıklar ve kişilik çatışmaları gibi sayısız bilgiyi edinebileceksin.
Ayrıca bu kitapta, Atatürk’ün muhabere meydanında karşılıklı savaştığı ama daha sonra farklı bir konumda karşılaştığı İngiliz ve Fransız komutanlarla yolunun kesişmesine dair notlar bulabileceksin. Çanakkale’nin nasıl geçilemediğini daha yakından öğrenebileceksin.
14. Gelibolu 1915
Çanakkale Savaşı, sayı ve ateş gücü üstünlüğüne rağmen kazanılmış bir savaştır. Türkler açısından bu muharebede galip gelebilmek pek çok şeyden vazgeçilmesi anlamına gelmiştir. Fakat destanı yazmayı başaran aynı Türkler muharebe alanında çetin bir direniş göstermişlerdir.
Bu kitap, harp teknolojisi, eğitimi ve teşkilatlanması gibi Türklere birçok farklı alanda destek olan Almanlar ile Türkler arasındaki ilişkiyi masaya yatırır. Tüm ilişkiler Çanakkal Savaşı açısından anlatılırken, Almanların savaşa yönelik bakış açıları aktarılmıştır.
15. Arıburnu 1915
Arıburnu esasında daracık bir sahil şerididir. Sahil şeridinin bir yanında dünyanın öbür ucundan kalkıp savaşmaya gelmiş Anzaklar, diğer ucunda ise kendi vatanlarını korumak için yemin etmiş Türkler vardır. Savaşta birinin kaybedeceği garantidir.
Fakat ne olursa olsun iki tarafta geleceklerinde birbirlerine karşı sağduyulu yaklaşmayı öğreneceklerdir. Her iki tarafın da kendine özgü kahramanlık hikayeleri vardır. Bu hikayeleri okumak ve duymak Çanakkale Savaşı konusunda birçok şey öğrenmene vesile olacaktır.
16. Cesarettepe: Çanakkale’de Anzak Trajedisi
Bazen talih yanında olmaz derler ya işte Cesarettepe öyle bir durumdur. Anzaklar bütün hazırlıklarına ve kusursuz gibi görünen planlarına rağmen istediklerini elde edememişlerdir. Ardı ardına gerçekleştirdikleri hücumlar dahi beyhude kalmıştır.
Türkler alan hakimiyetini en iyi şekilde kullanıp yoğun tüfek ateşiyle tepeye çıkmak isteyenleri durdurmayı başarmıştır. Anzaklar ise hiç yılmadan hücum etmeye devam etmişlerdir. Ortaya ise onlar açısından inanılmaz bir trajedi çıkmıştır.
17. Gelibolu: Osmanlı Harekatı
Bir savaşın kazanılması için bazı gerekliliklerin yerine gelmesi gerekir. Bizler her zaman Çanakkalı Savaşı için birer destan benzetmesi yaparız. Onu yüceltebildiğimiz kadar yüceltir ve bağrımıza basarız. Ama savaşın ardındaki gerçekleri görme konusunda pek ısrarcı olmayız.
Türkler olarak o dönem en doğru adımları atarak bu savaşı kazandığımızı bilmemiz gerekir. Bu kitap söz konusu gerçeği sana anlatacaktır. Lojistik destek farkı, sahaya yerleşim, ateş üstünlüğü ve alan egemenliği gibi savaş terimleriyle seni tanıştırmayı başaracaktır.
18. Arıburnu’nun İlk Müdafaası
Arıburnu müdafaası gerçekleştirildiğinde Anzakların beklemediği bir durumla karşılaştığı kuşkusuz en doğru tabirdir. Dalga dalga gerçekleştirdikleri hücumlar karşısında Türkleri bulmaları beklenmedik bir gelişme gibidir.
Peki, onların karşısına çıkanlar hangi birliklerdir? Arıburnu müdafaasında sıkıntılı dönemler ne zaman oldu? Anzak hücumlarının durdurulması ne pahasına gerçekleştirildi? 27. ve 57. alayın eşsiz kahramanları ve daha fazlasını bu kitapta bulabileceksin…
19. Çanakkale: Yeni Zelandalıların Öyküsü
Ortada bir savaş varsa her zaman olaylara kendi tarafından bakmak pek sağlıklı olmayabilir. Devletler arası diplomasi ve sonunda ortaya çıkan savaşın her daim belirli sonuçları vardır. Peki, bir devlet olarak çok uzaklardan bir yere savaşmaya gelirsen ne olur?
Çanakkale Savaşı gibi büyük bir gerçekliği bu kez Yeni Zelandalı askerlerin gözünden öğrenmiş olacaksın. Savaş sonunda kaybeden tarafta olsalar bile ulus bilincini kazanarak en önemli kazanımlardan birini elde edeceklerdir. Kitabı okuyarak buna yakından tanıklık edebilirsin.
20. Çanakkale Zığındere
Çanakkale’de hedef bellidir. Her şey bu boğazı geçip, Türklerin kontrolünde olan bir diğer boğaza ulaşıp orayı işgal etmektir. Tüm plan bunun üzerine kuruludur. İtilaf devletleri planlarının kusursuz işleyeceklerinden emindirler.
Fakat önlerine büyük bir engel çıkar. Zığındere muharebe alanında diğer birçok noktada olduğu gibi beklenmedik olaylar gerçekleşir. Türkler direniş destanlarını yazarlarken aynı zamanda dirilişlerini ilan etmeye yemin etmişlerdir.
21. 1915 Basınında Çanakkale
Bu kitap, Çanakkale gibi büyük bir tarihi olayın dünya tarihindeki yerini belirlemekle ilgilenmez. Daha çok kendi toplumumuza yansıtılma biçimiyle ilgilenir. Bu açıdan notları ve açıklananları doğru şekilde okumak veya değerlendirmek çok önemlidir.
Dönemin en büyük silah tüccarların birer makas olarak düşünürsek, o makasın tam ucunda yer alan güç ise Türk askeridir. Çanakkale Türk askerinin kapanacak olan makasa karşı gösterdiği direniştir. Türkler direnişleriyle dünya tarihini değiştirmeyi başarmıştır.
