Atasözleri kültürümüzün bir parçasıdır. Kimi zaman bunları anlamlarını bilmeden doğru yerlerde kullanılırız. Bazen ise lafı gediğine oturtmak için bunlardan yararlanırız. Bir atasözü, sağduyu veya deneyime dayalı olarak algılanan bir gerçeği ifade eden basit ama somut geleneksel bir sözdür.
Bazı atasözleri birden fazla dilde farklı bir biçimde kullanırlar. Sık kullanılan atasözlerini açıklarken ayrıca, Türkçe olan en sık kullanılan atasözlerinin İngilizce karşılıklarına yer vermeye çalıştım. Listede olmayan bir atasözünü merak ediyorsan yorum yapıp onu bana ulaştırabilirsin.
Atasözleri (A)
- Ayağını yorganına göre uzat: Yaptığın harcamaları kazancına göre ayarlaman gerektiğini anlatır. Gelirinden fazla harcama yaptığın zaman sorun yaşayacağını belirtir. İngilizce “cut your coat according to your cloth” olarak kullanılabilir.
- Acele işe şeytan karışır: Acele ve dikkatsiz yapılan işlerde aksilik yaşanabileceğini ifade eder. Özellikle bir işi yapmaya çalışırken sabırsız olan insanlar için kullanılır. İngilizce “great haste makes great waste” olarak kullanılabilir.
- Abanın kadri yağmurda bilinir: Zamanında değeri bilinmeyen şeylerle ilgilidir. Bir şeye ihtiyaç duyduğunda kıymetlenmesi hakkında bir şey söylenmek istediğinde kullanılır. İngilizce “the dial of the aba is known in the rain” olarak kullanılabilir.
- Acı patlıcanı kırağı çalmaz: Zorluk görmüş kişilerin her türlü sorunun üstesinden gelebileceğini vurgulamak için kullanılır. Özellikle işlerin yapılışından söz edilirken faydalanılır. İngilizce “the worthless need no protection” olarak kullanılabilir.
- Ağaç yaşken eğilir: İnsanın küçük yaşlarda eğitilmesi ve terbiye edilmesi gerektiğini savunan bir atasözüdür. Eğitimin etkili olması için özellikle küçük yaşların tercih edilmesini öne çıkarır. İngilizce “as the twig is bent, so grows the tree” olarak kullanılabilir.
- Atına bakan ardına bakmaz: Görevini doğru yapan herhangi birinin işinin ehli olacağını gösteren bir atasözüdür. Bu kişi kendini kötü duruma düşmekten kurtarmış demektir. İngilizce “be just before you’re generous” olarak kullanılabilir.
- Aklın yolu bir: Toplum içinde ortak karar almanın öneminden söz eder. İyi düşünüldüğü zaman ayrı ayrı kişilerce varılacak sonucun hep aynı olduğu kanısı vardır. İngilizce “great minds think alike” olarak kullanılabilir.
Atasözleri (B)
- Bir elin nesi var, iki elin sesi var: Bir kişinin yapamadığı işi iki kişinin kolayca yapabileceğinden söz eder. Özellikle takım çalışmasını ön plana çıkaran bir atasözüdür. İngilizce “two heads are better than one” olarak kullanılabilir.
- Besle kargayı oysun gözünü: Bir insana yardım etmen durumunda kötülük gördüğünde kullanılan bi sözdür. Özellikle değersiz insanlara karşı yapılan iyiliklerde başvurulur. İngilizce “bite the hand that feeds one” olarak kullanılabilir.
- Büyük lokma ye büyük söz söyleme: Çok iddialı konuşmamayı öğütleyen bir atasözüdür. Yapabileceğinden fazlasına söz vermemekle ilgilidir. İngilizce “eat a big mouthful, but don’t make big promises” olarak kullanılabilir.
- Boş çuval dik durmaz: Karnı doymayan kimse çalışmaz sözüyle aynı anlamdadır. Bilgisiz ve yeteneksiz bir insanın kendisine verilen işte tutunamayacağına atıfta bulunur. İngilizce “an empty sack cannot stand upright” olarak kullanılabilir.
Atasözleri (C)
- Can çıkar huy çıkmaz: Aslında huylu huyundan vazgeçmez atasözüyle aynı anlamdadır. İnsanın karakterinin değişmeyeceğinden söz etmek için kullanılır. İngilizce “a leopard cannot change its spots” olarak kullanılabilir.
Atasözleri (D)
- Damlaya damlaya göl olur: Küçük görülen önemsiz şeyleri bir araya getirip önemli bir şeye dönüşmesinden bahsedilir. Hem olumlu hem de olumsuz anlamda kullanılabilir. İngilizce “many a little makes a mickle” olarak kullanılabilir.
- Denize düşen yılana sarılır: Zor zamanlarda hoşlanmadığımız kişilere ihtiyaç duymakla ilgilidir. Çaresiz kalındığında hiç istemediğin kişilerden yardım alabileceğine vurgu yapar. İngilizce “a drowning man will clutch at a straw” olarak kullanılabilir.
- Dereyi görmeden paçaları sıvama: Bir işi zamanında yapmak gerektiğini vurgular. Özellikle erkenden atılan adımlar söz konusu olduğunda kullanılan bir atasözüdür. İngilizce “don’t count the chicken before they hatch” olarak kullanılabilir.
- Dost kara günde belli olur: Gerçek dostların ancak üzüntülü ve sıkıntılı günlerde insanı yalnızla bırakmadıklarından söz eder. Özellikle betimleme yapmak için kullanılır. İngilizce “A friend in need is a friend indeed” olarak kullanılabilir.
Atasözleri (E)
- Evdeki hesap çarşıya uymaz: Daha önceden planlamış olduğun bir işin planlanmış sonucu vermeyebileceğini ifade etmek için kullanılır. Bir işi yaparken aksiliklerin olabileceğini öne çıkarır. İngilizce “things may not go as planned” olarak kullanılabilir.
- Ev alma komşu al: Komşunun alınan evden daha önemli olduğunu öne çıkarır. Özellikle evin güzel olması ama komşuların kötü olması durumunda kullanılan bir atasözüdür. İngilizce “get right neighbors rather than the right house” olarak kullanılabilir.
Atasözleri (G)
- Gülü seven dikenine katlanır: İnsanın sevdiği kimse veya iş yüzünden gelecek sıkıntılara dayanmasından söz eden bir atasözüdür. Özellikle zorluklar karşısında söylenir. İngilizce “take the bitter with the sweet” olarak kullanılabilir.
- Gün doğmadan neler doğar: Bugünün bir de yarını var anlamında kullanılır. Özellikle kötü durumlar karşısında yılmamayı öğütleyen bir atasözüdür. İngilizce “every cloud has a silver lining” olarak kullanılabilir.
Atasözleri (H)
- Hazıra dağ dayanmaz: Hazırdan tüketmenin olumsuz bir şey olduğuna vurgu yapar. Miras kalan veya birikimle elde edilen malın tüketilmesi sonucunda er ya da geç biteceği ifade edilir. İngilizce “Ready money will away” olarak kullanılabilir.
- Huylu huyundan vazgeçmez: Bir kişinin karakterinin değişmeyeceğinden söz edilirken kullanılır. Bir insan yedisinde ne ise yetmişinde de odur ile aynı anlamdadır. İngilizce “a leopard cannot change its spots” olarak kullanılabilir.
Atasözleri (İ)
- İyilik eden iyilik bulur: İyilik yapan kişinin gelecekte ne olursa olsun iyilikle karşılaşacağından söz eder. Özellikle insanları iyilik yapmaya teşvik etmek için kullanılan bir atasözüdür. İngilizce “love breeds love” olarak kullanılabilir.
- İki karpuz bir koltuğa sığmaz: İnsanın iki büyük işi aynı anda yapamayacağından söz eden bir atasözüdür. Özellikle tek işe odaklanma konusunda öğüt verilirken kullanılır. İngilizce “if you run after two hares you will catch neither” olarak kullanılabilir.
- İti an çomağı hazırla: Sevilmeyen birisi hakkında konuşulduğunda o ortama gelmesi durumunda söylenen bir sözdür. Bu söz genelde etki-tepki yoluyla iletilir. İngilizce “talk of the devil and he is bound to appear” olarak kullanılabilir.
- İt ürür kervan yürür: Gerçekleşmesi doğal olan işlerin engellenemeyeceğine yönelik bir sözdür. Her şeyin doğal bir akışının olduğu savunulduğunda kullanılır. İngilizce “the dogs bark but the caravan goes on” olarak kullanılabilir.
Atasözleri (K)
- Keskin sirke küpüne zarar: Öfke ile alınan her kararın sonucunun zararla biteceğine işaret eden bir sözdür. Özellikle çok sinirli ve asabi insanlara karşı vurgu yapmak adına kullanılır. İngilizce “a bad temper harms its possessor most” olarak kullanılabilir.
- Kaza geliyorum demez: Kazanın beklenmedik bir zamanda birdenbire geleceğini ifade etmek için kullanılır. Özellikle belirli durumları ifade etmek için başvurulur. İngilizce “accidents happen without warning” olarak kullanılabilir.
- Kaz gelecek yerden tavuk esirgenmez: Özellikle büyük bir fayda sağlayacağın iş için harcama yapmanın normal olduğundan söz edildiğinde başvurulan bir atasözüdür. İngilizce “you must lose a fly to catch a trout” olarak kullanılabilir.
- Kendi düşen ağlamaz: Kendi davranışı dolayısıyla zarara uğrayan birinin bundan yakınmaya hakkının olmadığını ifade etmek için kullanılan bir atasözüdür. İngilizce “as you make your bed, so you must lie on it” olarak kullanılabilir.
- Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür: Aynı mal bizde olmasına rağmen, başkasının malı bize olduğundan daha değerli görünmesini açıklayan bir atasözüdür. İngilizce “the apples on the other side of the wall are the sweetest” olarak kullanılabilir.
Atasözleri (L)
- Lafla peynir gemisi yürümez: Laf ile işin halledilemeyeceğinden söz eder. Özellikle şöyle yaparım, böyle yaparım vb. şeklinde konuşan kişiye tamah edilmemesi gerektiği vurgulanır. İngilizce “actions speak louder than words” olarak kullanılabilir.
Atasözleri (M)
- Minareyi çalan kılıfını hazırlar: Kötülük yapan kişinin her zaman bir bahanesinin olacağından söz eder. Özellikle kötülüğü yapan kişinin önceden önlem alacağını vurgular. İngilizce “the devil looks after his own” olarak kullanılabilir.
- Mart kapıdan baktırır kazma kürek yaktırır: Mart ayında havaların değişken olması sebebiyle kullanılan bir atasözüdür. Özellikle sık hasta olanlardan bahsedilirken başvurulur. İngilizce “never cast a clout until may is out” olarak kullanılabilir.
Atasözleri (N)
- Ne ekersen onu biçersin: Bugün ne yaparsan yarın karşılığını alırsın anlamına gelen bir atasözüdür. Aynı zamanda nasıl davranırsan öyle karşılık görürsün demek için kullanılır. İngilizce “What goes around comes around” olarak kullanılabilir.
Atasözleri (Ö)
- Öfkeyle kalkan zararla oturur: Keskin sirke küpüne zarar atasözüyle benzer anlama sahiptir. Öfkeyle verilen kararların pişmanlığa neden olabileceğinden söz eder. İngilizce “who starts up in anger sits down with a loss” olarak kullanılabilir.
Atasözleri (P)
- Para parayı çeker: Paranın elde bulunulması durumunda yeni paraları çekeceğini belirtmek için kullanılan bir atasözüdür. Özellikle zenginlerin yaptığı yatırımlar ifade edilirken başvurulur. İngilizce “them as has, gets” olarak kullanılabilir.
Atasözleri (S)
- Sabrın sonu selamettir: Karşımıza çıkan her kötü durumda çark etmemeyi ama sabretmeyi öğrenmemiz gerektiğini öğütler. Sonunda gelecek olan iyi durumları beklemeye değer olduğunu vurgular. İngilizce “everything comes to him who waits” olarak kullanılabilir.
Atasözleri (Ü)
- Üzüm üzüme baka baka kararı: Bir arada olan kişilerin zamanla birbirine benzeyeceğinden bahsedilir. Özellikle iyiyken kötü, kötüyken iyi olan bireyler için kullanılır. İngilizce “if you lie down with dogs you will rise up with fleas” olarak kullanılabilir.
