Biyografi, başka bir insanın hayatı hakkında bilgileri öğrendiğimiz yerdir. Ünlü bir kişi, tarihi bir figür veya etkili bir aile üyesi hakkında bir biyografi yazmak istiyor olabilirsin. Ama öncelikle biyografinin ne olduğunu tam olarak öğrenmen gerekir.
Biyografi, başka bir kişinin yaşam öyküsünün ayrıntılı bir üçüncü şahıs anlatımıdır. Doğum yeri, eğitim ve ilgi alanları gibi kişinin yaşamı hakkında temel bilgileri içerir. Bir biyografi, aile üyeleriyle olan ilişkilerinin yanı sıra kişinin yetiştirilme tarzı dahil birçok şeyi açıklamaya odaklanır.
Biyografi nedir?
Tekrar ele almam gerekirse, biyografinin tanımı nettir. Birinin hayatıyla ilgili öyküsüyle ilgili bilgileri açıklayan bir yapıttır. Etimolojik olarak biyografi kelimesi Yunancadan gelir. Hayat anlamına gelen “Bios” ve yazı anlamına gelen “Graphien” sözcüklerinden oluşur.
Biyografi, birinin hayatını tartışan bir tür yazıdır. Biyografi seçimi, yalnızca önemli görülen ve birçok insan için ilgi alanı olan kişiler içindir. Biyografi, tek bir makalede kısa yazı şekilde olabileceği gibi, bir kitap veya birden fazla kitap şeklinde de olabilir.
Kısa bir makale şeklindeki (veya blog yazısı şeklinde) kişisel biyografi, birisinin hayatının gerçeklerini kısaca açıklar. Kitap şeklindeki biyografi, detaylı içeriklere sahiptir ve biri hakkında çeşitli bilgileri ve gerçekleri içerir.
Genel olarak biyografik metnin yapısı üç bölümden oluşur. Biyografinin tanımına değinilirken, biyografinin yapısını anlamak çok önemlidir. Eğer doğrudan tanımsal bir içerikle ilerlemeyi düşünürsen hata yapmış olursun. Biyografinin yapısı şu şekildedir:
- Uyarlama ve yönelim: Biyografik yazıda karakterlerin girişini veya anlatılan karakterin ilk açıklamasını içeren kısımdır. Genel olarak olaylar ve sorunlar kısmına geçiş için kullanılır.
- Olaylar ve sorunlar: Karakterlerin yaşadığı olayları içeren kısımlardır. Bu, hedeflere ulaşmaya çalışırken karşılaşılan sorunları ve karakterlerin deneyimlediği ilham verici deneyimleri içerir.
- Yeniden uyarlama ve yönelim: Bir biyografinin kapanış kısmı ve isteğe bağlı doğasıyla ilgilidir. Bu bölümde yazar biyografide anlatılan karakterler hakkındaki görüşlerine yer verir.
Biyografinin amacı nedir?
Bir biyografinin amacı, başka bir kişinin hayatını bir kitle ile paylaşmaktır. Bir yazar bir biyografi yazmayı seçebilir. Çünkü kişinin öyküsünü ilginç buluyor veya günümüz yaşamına uygun temalara sahip olduğunu düşünüyor olabilir.
Bazı yazarlar, ilginç bir kişi hakkında bilgi eksikliğinden dolayı bir biyografi yazmayı veya mevcut bir biyografinin gözden kaçırmış olabileceği gerçeklerle insanları bilgilendirmeyi seçerler. Biyografik hikayeler ilham verici olabilecekleri için oldukça önemlidirler.
Biyografinin özellikleri nelerdir?
Biyografik bir yazıyı özelliklerine dikkat ederek tanımlamak mümkündür. Bir kitabı eline aldığın zaman tek yapman gereken içeriğine göz atmak ve aşağıda yer alan maddelerin içerikte yer alıp almadığını belirlemektir. Böylece bir kitabın biyografi olup olmadığına karar verebilirsin:
- Biyografi oluştururken standart bir yapıyı takip etmek gerekir. Bu ne demek? Uyarlama, yeniden uyarlama ve olaylar dahil üzere standart bir yapının var olması söz konusudur. Bu kalıbın dışına çıkılmaz.
- Biyografinin içeriği, anlatılan karakterlerin hayat hikayesine göre gerçeklere dayanılarak yapılır. Farazi bilgilerle doldurulmuş olan yapıtlara biyografi tanımını yapmak doğru olmayacaktır.
- Biyografi yazım tarzı okumanın daha ilginç olması için anlatım şeklinde yapılır. Bu nedenle farklı anlatım tarzlarının ortaya çıkabilmesi mümkündür.
- Okuyucuyu etkilemek için biyografisi yazılan insanların hayatlarında ilginç ve ilham verici hikayeler vardır. Bu hikayeler doğrultusunda okuyucunun algısı yakalanmaya çalışılır.
- Biyografi ayrıca bir kişiyi biyografideki karakterin hayatını taklit etmeye motive edebilecek şeyler içerir. Bu da biyografinin ilham verici tarafının olmasıdır.
Biyografi türleri nelerdir?
Biyografi üç gruba ayrılabilir. Yukarıda verilen biyografi tanımı doğrultusunda birkaç biyografi türünden bahsetmek mümkündür. Bu türlerin doğal olarak ortaya çıktığını unutmamalısın. Bir başka ifadeyle biyografi içeriği biyografi türünü belirleyen en önemli etkendir.
- Yazma izinli biyografi: Bu biyografide, hayatının öyküsü anlatılacak olan karakterden (kişiden) yazılı izin alınır. Kişinin hayatta olduğu durumlarda başvurulan yöntemdir.
- Yazma izinsiz biyografi: Hayatının hikayesi anlatılacak karakterin izni ve bilgisi dışında yazılan bir biyografidir. Genelde vefat etmiş kişiler hakkında biyografi yazılırken başvurulan yöntemdir.
- Yaşam biyografisi: Bir karakterin hayat yolculuğunu bütünüyle içeren veya hayat yolculuğuna önemli katkıları olan anları barındıran biyografidir.
- Kariyer biyografisi: Bir kişinin kariyer yolculuğunun başlangıcından şu anki kariyerine kadar olan yolculuğunu içeren bir biyografidir. Alternatif olarak belirli bir başarıya yönelik yolculuğu da anlatabilir.
- Politik biyografi: Siyasi açıdan bir ülke figürünün yaşam öyküsünü içeren bir biyografidir. Araştırma yoluyla bile yapılsa genel olarak yazarın veya anlatılan karakterini ilgi alanlarını içerir.
- Entelektüel biyografi: Entelektüel bir figürün yaşam öyküsünü bilimsel bir bakış açısıyla anlatan biyografidir. Entelektüel biyografi, bilimsel dil kullanılarak çeşitli araştırma ve yazılarla yapılır.
- Yayıncı biyografisi: Kitabın kendisi, yazım, baskı ve pazarlamadan başlayan maliyetlerle birlikte yayıncının kendisine aittir. Temel hedef biyografisi anlatılan kişinin piyasada bilinirlik kazanmaktır.
Biyografi nasıl yazılır?
Bir kişinin hayat hikayesini yazmak için temel gerçeklerden daha fazlasını bilmeniz gerekir. İyi bir biyografi, bir kişinin hayatıyla ilgili gerçekten ilginç olanı, kayda değer başarıları, sıkıntılı anları ve önemli dönüm noktalarını araştırır.
Biyografi yazmak farklı bir konu ama ben giriş bilgisi olarak burada birkaç şeye değinmek istiyorum. En iyi biyografi, bir kişinin tüm yaşamını ilgi çekici bir şekilde özetleyebilir. Bir biyografi yazmakla ilgileniyorsan aşağıdaki adımlar sana başlangıç için yardımcı olacaklardır:
1. İzin almalısın
Yazmak istediğin biyografiye konu olacak kişiyi seçtikten sonra onun hayatı hakkında yazmak için izin istemen gerekir. Bazı durumlarda bu gerekli olmayabilir. Örneğin, kamuya mal olmuş bir kişi veya vefat etmiş biriyse bu durumda izin almanı gerektirecek bir durum yoktur.
İzin almak yazma sürecinin araştırma kısmını çok daha kolay hale getirecektir. Kişi biyografiye alınmak istiyorsa, kendi hikayesi hakkında yazılanları daha ilgi çekici hale getirmek için sana yardımcı olacak önemli ayrıntılara yer verebilecektir.
2. Araştırma yapmalısın
Kişi hakkında ne kadar bilgi sahibi olursan ol, bu kişinin kapsamlı bir resmini çizmek için kapsamlı bir araştırma yapman şarttır. Tarihsel bir figür olmaları durumunda yaşadıkları dönemi ve yaşamlarını nasıl etkilediklerine yer vermen gerekir.
Birincil kaynaklar, kişinin hayatı hakkında ilk elden bilgi edineceğin alanlardır. Bunlar en güvenilir kaynaklardırlar. Bunlar gazete haberlerini, e-postaları, röportajları veya anıları içerebilecektir. Diğer taraftan kişinin sitesinden ve sosyal medya hesaplarından yararlanmak mümkündür.
3. Tezini oluşturmalısın
İlk paragrafın veya ilk bölümün okuyucuya bu biyografide neler yer aldığını açıklayacağın yer olmalıdır. Bir başka ifadeyle biyografiyi okuyan kişinin biyografiden ne kazanacağını açık bir biçimde ortaya koymaya çalışmalısın.
Bir tez, biyografiyi yazan kişi hakkında, biyografinin geri kalanını desteklemek için ilgili bilgilerin sağlanacağı bir yer olarak dahi dikkat çekebilir. Dolayısıyla tezini oluştururken mutlaka biyografiye ekstra katkı yapacak vurgulara yer vermeye çalışmalısın.
4. Zaman tüneli oluşturmalısın
Bir zaman tüneli oldukça önemlidir. Bir biyografi genellikle bir kişinin hayatının ana noktalarını kronolojik sırayla yapılandırır. Yazmaya başlamadan önce önemli olayların sırasını bilmek, seni daha sonra tüm bu hikayeyi yeniden düzenleme zahmetinden kurtarabilecektir.
Zaman tüneli oluşturmak çok zor bir şey değildir. Tek yapman gereken elinde bulunan tüm olayları tarihleriyle bir masaya yaymaktır. Daha sonra en önceki tarihten başlayarak en güncel tarihe kadar olan detayları kronolojik olarak bir araya getirmelisin.
5. Geçmişe dönüşler kullanmalısın
Geçmişe dönüşler kullanmak çok ama çok önemlidir. Birçok biyografinin başarısı bu geçmişe dönüş işlerini daha etkili şekilde gerçekleştirmiş olmasına bağlıdır. Peki geçmişe dönüşler nelerdir? Bunları nasıl yapmak gerekir?
Örneğin, biyografiyi yazarken kişinin yetişkin yaşamından bahsettiğin sırada öğrencilik yıllarına geri dönmek isteyebilirsin. Geriye dönüşü kullandığın zaman ilgili geçmiş bilgileri okuyucuya daha yalın bir biçimde aktarmış olursun. Bir başka ifadeyle okuyucuyu detaylarla boğmazsın.
6. Düşüncelerini eklemelisin
Biyografi yalnızca gerçeklerin alışveriş yapıldığı bir yer değildir. Bu elbette biraz da olsun biyografi türüne göre değişiklik gösterir. Bir biyografi yazarı, ele aldığı kişinin yaşamıyla ilgili kendi duygu ve düşüncelerini paylaşabilecektir.
Örneğin, ele alınan kişi çok önemli bir başarıya imza atmış ise yazar olarak o anın neden önemli olduğunu, zamanın nasıl etkilendiğini ve bütün olarak toplum için ne anlama geldiğine yer verebilirsin. Bu senin kişisel düşüncen olacaktır ama okuyucunun ilgisini çekecektir.
