Atıf nedir? Atıf nasıl yapılır?

Atıf nasıl yapılır? Kaynaklara nasıl atıf yaparım? Bunun gibi sorular bilimsel bir araştırma makalesi veya tez yazarken soracağın önemli sorulardır. Çünkü birçok kaynaktan yararlanırken aynı zamanda onlara “atıf yapmak” zorunda kalırsın.

Amacın ne olursa olsun atıf yapmanın önemli olduğunu bilmelisin. Burada nasıl atıf yapılacağından, atfın neden önemli olduğundan ve bununla birlikte çeşitli atıf türlerinden söz edeceğim. Böylece işini kolaylaştırmayı umut ediyorum.

Atıf nedir?

Atıf nedir? Öncelikle bu soruya bir cevap bulalım. Atıf, okuyucularına çalışmandaki belirli bir kısmın başka bir kaynaktan geldiğini aktarmanın yoludur. Bunu yaparken aynı zamanda okuyucularına söz konusu kaynağı bulmaları için gereken bilgileri sunmuş olursun.

Bu bilgiler içerisinde yazar hakkında bilgi, çalışmanın başlığı, kaynağın yayın tarihi, yararlandığın materyalin sayfa numarası gibi bilgiler yer alır. Bunların hepsini küçücük bir atfa nasıl sığdıracağım diye düşünmemelisin. Çünkü bu daha önce düşünülmüş ve ortaya çeşitli atıf çeşitleri çıkarılmış.

Neden atıf yapmalıyım?

Bu sorunun içten olduğunu biliyorum. Kaynaklara atıfta bulunduğun zaman başkalarının çalışmalarını intihal etmeden kullanmış olursun. Bir başka ifadeyle gidip yazarın kapısını çalıp izin istemek yerine ona atıfta bulunup çalışmasından yararlanmayı başarırsın.

Ancak atıf yapmanın tek geçerli nedeni bu değildir. Çok daha çeşitli atıf nedenleri vardır. Bunların birkaçına aşağıda yer veriyorum. En önemlilerin bunlar olduğunu düşünüyorum. En azından gelecek çalışmalarında sana yol göstereceğine inanıyorum.

• Atıflar, fikrin ve fikrinin nereden geldiği konusunda daha fazla bilgi edinmek isteyenler için son derece faydalıdır. Bu aynı zamanda çalışmanın bağlamı için değerlidir.
• Her fikir mükemmel değildir. Bazı durumlarda kendi fikirlerin çok daha iyi olacaktır. Atıf yaptığın zaman söz konusu “kötü fikrin” sorumluluğunu üstünden atmış olursun.
• Atıf yapmak veya kaynak göstermek yaptığın araştırmanın miktarını ortaya koyar. Bilimsel bir çalışma ortaya koyarken araştırma safhası oldukça önemlidir ve bunu nasıl yaptığın atıflarından ortaya çıkabilir.
• Atıf yapmak dışarıdan fikirleri çalışmana toplamana yardımcı olur. Böylece kendi fikirlerini destekleyecek çeşitli argümanlar bularak çalışmanı güçlendirmiş olursun.

Atıf yapmak çalışmanı değersiz kılmaz. Aksine çalışmana daha fazla değer katar. Okuyucular yaptığın araştırmanın farkında olurlar. Dolayısıyla “çok fazla atıf yaptım” diye bir endişeye sahip olmamalısın. Çalışmanda olabildiğince atfa yer vermelisin.

Ne zaman atıf yapmalıyım?

Birinin kelimelerini ve fikirlerini ödünç aldığında onlara atıf yapman gerekir. Belirli durumlarda atıf yapmak istemeyebilirsin ama bazı durumlarda atıf yapmak bir zorunluluktur. Özellikle alıntılar yaptığında atıf yapmak zorunda olduğunu bilmelisin.

Başka birinin ifade ettiği fikri kullandığında, başka birinin çalışmasına kaynak verdiğinde ve başka birinin çalışması kendi fikrinin güçlenmesine yardımcı olduğunda atıf yapmalısın. Böylece çalışmanı bambaşka boyuta taşımayı başarabilirsin.

Alıntı nedir?

Atıf ile alıntıyı birbirine karıştırmamak gerekir. Atıf, çalışmada yararlandığın kaynağın adından, yayın tarihinden, kaynağın sayfasından vb. bahsettiğin alandır. Alıntı ise bir yazardan veya kaynaktan yaptığın doğrudan aktarımı ifade eder.

Kelimelerin tam olarak orijinal bir kaynaktan alınmasına alıntı denir. Orijinal yazarın bir fikri ifade etme şeklinin, yapmak istediğin noktayı iletmenin en etkili yolu olduğuna inandığında alıntı yapmalısın. Diğer türlü tüm koşullarda alıntı yerine yorumlamayı tercih etmelisin.

Çoğu zaman, kaynaklarını başka kelimelerle ifade etmek ve özetlemek yeterlidir. Fakat bu durumda onlara atıf yapman gerektiğini unutmamalısın. Bir şeyi alıntıladığın zaman ise her alıntı satırı için en az satır olacak şekilde onu yorumlamayı ihmal etmemelisin.

Atıf nasıl yapılır?

Şimdi gelelim asıl meselemiz olan atfın nasıl yapılacağına. Atıf yaparken üç farklı atıf türünden yararlanabilirsin. Bunlar MLA, APA ve Chicago şeklindedir. Kişisel kanaatime göre en çok karşılaşacağın biçim APA olacaktır. Genel olarak o kullanılır ve örneklerde ondan yararlanılır.

Atıf örnekleri verirken, Şükrü Tezer tarafından yazılmış, 2019 yılında Ankara’da Türk Tarih Kurumu tarafından yayınlanmış, Atatürk’ün Hatıra Defteri isimli kitaptan ilerleyeceğim. Gerek APA, gerek MLA, gerek ise Chicago’da aynı örnek yer alacaktır.

MLA Biçiminde Atıf

MLA, Modern Language Association (Modern Dil Derneği) tarafından oluşturulmuştur. MLA biçiminde atıf genel olarak beşeri bilimlerde kullanılır. Dünyanın birçok yerinde çok sayıda başka disiplin tarafından benimsenmiştir.

• Yapı: Yazarın soyadı, adı. Kitabın Başlığı. Yayıncı, yayın yılı.
• Örnek: Tezer, Şükrü. Atatürk’ün Hatıra Defteri. Türk Tarih Kurumu, 2019.

Diğer taraftan, diyelim ki Şükrü Tezer’in aynı isimli eserinde 99. sayfaya atıf vermek istiyorsun. Bunu nasıl yapacaksın? MLA atıf yönteminde (buranın altını çizmek gerek APA daha çok tercih edilir) yapman gereken aşağıdaki gibidir.

• Yapı: (Yazarın Soyadı Sayfa Numarası)
• Örnek: (Tezer 99) veya Tezer (99)

APA Biçiminde Atıf

APA, American Psychological Association (Amerikan Psikoloji Derneği) tarafından oluşturulmuştur. Temelde hedef psikologlara ve antropologlara atıf yapmak ve içeriği sunmak için ortak bir yol oluşturmaktır. Bugün ise özellikle akademik makalelerde sıkça kullanılır.

• Yapı: Yazarın soyadı, adı. (Yayın yılı). Kitabın Başlığı, yayıncı.
• Örnek: Tezer, Şükrü. (2019). Atatürk’ün Hatıra Defteri. Türk Tarih Kurumu.

Diğer taraftan, diyelim ki Şükrü Tezer’in aynı isimli eserinde 123. sayfaya atıf vermek istiyorsun. Bunu nasıl yapacaksın? APA atıf yönteminde bunu yapmanın yolu aşağıdaki gibidir. Bu tür yazı içi atıflarda genelde APA tercih edildiğini unutmamalısın.

• Yapı: (Yazarın Soyadı, yayın yılı: sayfa numarası)
• Örnek: (Tezer, 2019: s. 123)

Chicago Biçiminde Atıf

Chicago tarzı atıf kaynakları genellikle beşeri bilimler makalelerine atıfta bulunurken kullanılır. En iyi yönüyle yazarların bir sayfanın altına veya bir makalenin sonuna bibliyografik alıntılar koyması gerekmesi yönüyle kullanılan bir atıf biçimidir.

• Yapı: Yazarın soyadı, adı. Kitabın Başlığı. Yayın yeri: yayıncı, yayın yılı.
• Örnek: Tezer, Şükrü. Atatürk’ün Hatıra Defteri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2019.

Atıf yapmak neden önemlidir?

“Neden atıf yapmalıyım?” kısmında aslında buna değinmiştim ama birkaç özel noktadan daha bahsetmek istiyorum. Öğrencilerin doğru şekilde atıf yapması akademik kariyerleri ve özellikle kendilerine verilen bilimsel araştırma ödevlerinde önemli olacaktır.

1. Doğru kişilere itibar verilmesi

Birinin kaynağından alıntı yapmak, okuyucunun öğrencinin orijinal düşüncelerini diğer araştırmacıların düşüncelerinden ayırt edebilmesini sağlar. Bu sadece kaynakların çalışmaları için uygun saygınlık almasını sağlamakla kalmaz, aynı zamanda öğrenciye hak ettiği takdiri sunar.

Öğrenci ister MLA, ister APA biçiminde atıfta bulunuyor olsun; atıflar bir öğrencinin çalışmasını, konu alanının daha geniş bağlamına yerleştirmenin doğal bir yolu olarak hizmet ederler. Bu aynı zamanda onların projeye bağlılıklarını ölçmenin önemli bir yoludur.

2. Fikirler için kanıt sunulması

Fikirleriyle ilgili çok çeşitli kaynaklardan birçok atfa sahip olmak, araştırmacının iyi araştırılmış ve saygı duyulan bir konu üzerinde çalıştığı anlamına gelir. İddialarını destekleyen kaynaklardan alıntı yapmak, doğruluk kontrolü ve daha fazla araştırma için alan yaratır.

Eğer ters görüş veya fikir içeren birkaç kaynaktan bahsetmek söz konusuysa, bu öğrencinin farklı bakış açılarına karşı açık olduğu anlamına gelir. Buna ek olarak araştırmacının okuyucuyu kazanma yolunda ilerlemesi ve bakış açısını pekiştirmesi söz konusudur.

3. İntihali önlemesi, özgünlüğü teşvik etmesi

Araştırma projelerinin amacı, halihazırda başka yerlerde bulunabilen bilgileri yeniden canlandırmak değildir. Bu görevi Google’ın kendisi üstlenir. Araştırmacının projesinin yapmayı amaçlaması gereken şey, orijinal bir fikri veya mevcut bir fikir üzerinde bir görüşü temsil etmektir.

Bir kaynağı uygun şekilde alıntı yapmadan kopyalamak veya doğrudan kaynak göstermek, yalnızca düşük nota değil, akademik sahtekarlık suçlamalarına da yol açabilir. Kaynaklarından düzenli ve doğru şekilde atıf yaparak öğrencilerin intihalden uzak durması mümkündür.

4. Daha iyi araştırmacıları ortaya çıkarması

Fikirlerini desteklemek amacıyla kaynakları araştıran araştırmacılar öğrenciler farkında bile olmadan daha iyi araştırmacılar haline gelirler. Yeni bir kaynak her okunduğunda veya araştırıldığında, öğrenci projeyle daha fazla ilgilenir.

Uygun atıflar, araştırmacının okuma ve projenin kendisine adanmışlığının genişliğini gösterir. Atıflar oluşturarak, araştırmacılar kaynaklar arasında bağlantılar kurmaya ve araştırma modellerini ayırt etmeye zorlanmış olur. Bu süreç tamamlandığında daha iyi araştırmacı ve yazar olmayı başarırlar.